Zawał serca – jak zapobiegać

Choroby układu sercowo-naczyniowego nadal są najczęstszą przyczyną
zgonów w Polsce. Niestety mimo znacznego postępu medycyny i nowoczesnych metod leczenia zawał serca dotyka w naszym kraju corocznie około 100 tysięcy pacjentów, znaczny odsetek z nich kończy się zgonem. Wielu z nich można było zapobiec. W jaki sposób? Jak dbać o serce, aby nie zachorować?

Znaczna część społeczeństwa uważa, że problem dotyczy tylko osób starszych, niestety coraz częściej zawał dotyka osoby w wieku produkcyjnym, a więc dosięga osoby coraz młodsze. Do zawału dochodzi najczęściej, gdy blaszka miażdżycowa pęknie i zatyka naczynie wieńcowe – naczynia te mają za zadanie dostarczyć tlen do serca. Zamknięcie tętnicy w zakresie jej unaczynienia prowadzi do obumierania komórek serca – zawału.

JAKIE SĄ NAJCZĘSTSZE CZYNNIKI RYZYKA ZAWAŁU SERCA I JAK IM ZAPOBIEGAĆ?

Choroba przychodzi nagle, ale na jej powstanie pracujemy całe życie. Niehigieniczny tryb życia, palenie papierosów, nieleczone choroby – to wszystko zwiększa ryzyko zachorowania. Poniżej wymienione zostały główne czynniki rozwoju zawału serca. Niektórym nie można zapobiec – ryzyko zawału serca rośnie wraz z wiekiem czy obciążeniami rodzinnymi, jednak na wiele czynników możemy mieć istotny wpływ.

PALENIE PAPIEROSÓW

Powszechnie wiadomo, że palenie jest szkodliwe. Oprócz zwiększenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych zwiększa szanse na choroby serca. Zatem jeżeli palisz, poważnie pomyśl o zaniechaniu tego nałogu. Pomocne w tym mogą być środki dostępne w aptekach. Warto też skorzystać z pomocy lekarza, który oprócz powszechnie dostępnej nikotynowej terapii zastępczej może zaproponować inne leki pomocne w rzuceniu nałogu. Niekorzystne jest również bierne palenie.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

O nadciśnieniu mówimy, gdy pomiary ciśnienia są wyższe niż 140/90. Choroba dotyka znaczną część dorosłego społeczeństwa, co gorsza znaczna część pacjentów nawet nie wie, że choruje. Dlatego mierz systematycznie ciśnienie tętnicze. Jeżeli nie masz swojego aparatu, zawsze możesz mierzyć ciśnienie podczas wizyty w poradni, aptece czy podczas coraz częściej organizowanych akcji profilaktycznych (na przykład „białe soboty”). Odrębnym problemem są osoby, które mają rozpoznane i leczone nadciśnienie, ale nie stosują leków systematycznie, lub po osiągnięciu dobrego poziomu ciśnienia leki odstawiają, co zwiększa ryzyko powikłań.
Zatem gdy chorujesz, mierz systematycznie ciśnienie i przestrzegaj zasad leczenia. Gdy nie chorujesz na nadciśnienie tętnicze, systematycznie rób badania, aby wcześnie rozpocząć leczenie.

NADWAGA I OTYŁOŚĆ

Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego. Niestety w Polsce problem ten ma coraz większy zasięg i dotyka coraz szerszego kręgu społeczeństwa. Podobnie jak w przypadku systematycznego pomiaru ciśnienia wskazana jest regularna kontrola masy ciała i wyliczanie poziomu BMI (Body Mass Index) – wskaźnik ten łatwo wyliczyć przy pomocy licznych kalkulatorów dostępnych w intrenecie. Prawidłowo BMI powinien się mieścić pomiędzy 18,5–25. Gdy wskaźnik mieści się w zakresach 25–30 mówimy o nadwadze, powyżej o otyłości. Oprócz wskaźnika BMI ważny jest również obwód pasa – ryzyko chorób serca wzrasta, gdy mamy do czynienia z tak zwaną otyłością trzewną. Prawidłowo zaleca się, aby u kobiet w talii, liczba centymetrów nie przekraczała 80 cm, a u mężczyzn 94 cm. Zachęcamy zatem do systematycznego mierzenia i ważenia, a jeżeli wskaźniki są zbyt wysokie do redukcji masy ciała.

ZABURZENIA GOSPODARKI WĘGLOWODANOWEJ I LIPIDOWEJ

Oba zaburzenia negatywnie wpływają na kondycję naczyń krwionośnych, są czynnikami rozwoju miażdżycy, a to właśnie ta choroba najczęściej doprowadza do zawału serca. Z tego powodu należy systematycznie, przynajmniej raz w roku, wykonywać badania profilaktyczne. Najkorzystniej oznaczać pełny lipidogram, czyli rozbicie na poszczególne frakcje cholesterolu – najkorzystniejszy układ dla pacjenta to wysoki poziom cholesterolu HDL i równocześnie niski poziom frakcji LDL. Niekorzystny jest również wysoki poziom trójglicerydów. Drugim problemem jest lawinowo rosnąca liczba pacjentów z cukrzycą i nieprawidłowym poziomem cukru na czczo.

W przypadku zaburzeń zarówno w obrębie poziomu cukru, jak i lipidów konieczne jest zastosowanie odpowiedniej diety, niekiedy niezbędne jest również wprowadzenie farmakoterapii. Jeżeli chodzi o dietę, to konieczne jest wprowadzanie do niej jak największej ilości warzyw, produktów bogatych w błonnik, systematyczne spożywanie owoców, ryb, orzechów, unikanie nasyconych kwasów tłuszczowych (czyli głównie tłuszcze zwierzęce, smalec, masło, olej kokosowy), unikanie spożywania izomerów trans (powstają podczas przemysłowego utwardzania olejów i dodawane są
głównie do wyrobów cukierniczych i piekarniczych). Niewskazane jest picie słodzonych napojów. Zaleca się również ograniczenie spożywania alkoholu do 20 g czystego etanolu u mężczyzn i 10 g u kobiet (dla przykładu piwo 500 ml zawiera ok 18 g alkoholu, kieliszek wina ok. 17 g).

A CO Z KWASEM ACETYLOSALICYLOWYM?

Kwas acetylosalicylowy (ASA) jest zalecany w szczególnych sytuacjach. Powinny go zażywać osoby z grupy dużego ryzyka zawału serca, chorujące na chorobę wieńcową, pacjenci po przebytym udarze mózgu lub przejściowym niedokrwieniu mózgu, chorzy z zarostową miażdżycą kończyn dolnych. Lek jest również wskazany u chorych po przebytym zawale serca.

CHOROBY ZWIĘKSZAJĄCE RYZYKO ZAWAŁU SERCA

Warto pamiętać, że nie tylko choroby serca zwiększają ryzyko zawału. Pacjenci cierpiący między innymi na przewlekłą chorobę nerek, niektóre choroby nowotworowe (niekiedy chemio- i radioterapia stosowana do zwalczania raka ma niestety działanie niekorzystne na serce), reumatoidalne zapalenie stawów, obturacyjny bezdech senny, czy zaburzenia wzwodu mają zwiększone ryzyko zachorowania – zatem ważne jest systematyczne leczenie choroby podstawowej i częstsze badania profilaktyczne.

A CO, GDY DOJDZIE DO ZAWAŁU?

Liczy się czas. Gdy pojawią się dolegliwości (najczęściej mocny ból w klatce piersiowej o charakterze piekącym, ściskającym, niekiedy ból promieniuje
do lewej ręki, żuchwy) – zadzwoń po pogotowie. Po wykonaniu EKG decydują, gdzie najlepiej skierować pacjenta. Im szybciej dokonana ostanie interwencja na naczyniach wieńcowych tym większa szansa na powodzenie.

Ponadto bardzo ważna jest profilaktyka wtórna, czyli zapobieganie wystąpieniu kolejnego zawału (zapobieganie wystąpieniu zawału to profilaktyka pierwotna) – oprócz czynników wymienionych powyżej,
konieczne jest systematyczne przyjmowanie leków o udowodnionym działaniu zmniejszającym ryzyko kolejnego zawału. Zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć. Pamiętaj – nigdy nie jest za późno na zmianę diety czy rzucenie palenia. Zatem zachęcamy do dbania o siebie i wykonywanie
systematycznych badań kontrolnych.

L E K . M E D . J O A N N A G Ł A D C Z A K
Specjalista chorób wewnętrznych i geriatrii.